Εισαγγελέας - διαπραγματευτής εισάγεται στο ποινικό σύστημα

Ημερομηνία: 09/02/2014

Τα πάνω κάτω στο σύστημα απονομής της δικαιοσύνης φέρνει η αναμόρφωση του κώδικα ποινικής δικονομίας, το οριστικό σχέδιο του οποίου κατατίθεται τις επόμενες ημέρες στο υπουργείο Δικαιοσύνης.
Του Κώστα Καντούρη

Η θεσμοθέτηση της ποινικής συνδιαλλαγής κατηγορούμενου - εισαγγελέα με ορισμό ποινής, πριν να φτάσει η διαδικασία στο ακροατήριο, κατά τα πρότυπα άλλων χωρών, όπως ΗΠΑ, Μ. Βρετανία και Γερμανία, αποτελεί την πλέον πρωτοποριακή διάταξη του νέου κώδικα, ενώ εντύπωση προκαλεί ότι καταργούνται τα πενταμελή εφετεία κακουργημάτων, όπως και ότι όλα τα πλημμελήματα θα δικάζονται σε πρώτο βαθμό από τα μονομελή πλημμελειοδικεία.
Ανάλυση των νέων ρυθμίσεων που προτείνονται και συζήτηση επί των νέων διατάξεων έγινε σε συνέδριο που οργάνωσαν η Ένωση Εισαγγελέων Ελλάδας, η Ένωση Ελλήνων Ποινικολόγων και ο δικηγορικός σύλλογος, όπου καταγράφηκαν και οι πρώτες επιστημονικές αντιρρήσεις σε σχέση με τις λεπτομέρειες των διατάξεων.
Αναμφίβολα η πλέον καινοτόμος ρύθμιση στο νέο κώδικα ποινικής δικονομίας είναι η εισαγωγή του μέτρου του εισαγγελέα ποινικής διαπραγμάτευσης (plea bargaining). Σύμφωνα με τις προτεινόμενες διατάξεις στις οποίες κατέληξε η νομοπαρασκευαστική επιτροπή -με πρόεδρο τον καθηγητή της Νομικής του ΑΠΘ Λάμπρο Μαργαρίτη και μέλη τον αντιεισαγγελέα του Αρείου Πάγου Χ. Βουρλιώτη, τον αρεοπαγίτη Δ. Βόσκα, τον αντιεισαγγελέα εφετών Ευ. Μπακέλα, τους καθηγητές Νομικής του Δημοκρίτειου Στ. Παύλου και Αγγ. Κωνσταντινίδη, τον επίκουρο καθηγητή της Νομικής του ΑΠΘ Αθ. Ζαχαριάδη και το δικηγόρο Ζήση Κωνσταντίνου- στόχος είναι από τη μία η θεσμοθέτηση σύγχρονων θεσμών που υπάρχουν εδώ και χρόνια σε προηγμένα δικαστικά συστήματα, αλλά κυρίως η αποσυμφόρηση των δικαστηρίων, που έχουν μπλοκάρει από χιλιάδες υποθέσεις, με συνέπεια να φτάνουν στα όρια της αρνησιδικίας.
Ο εισαγγελέας διαπραγμάτευσης σύμφωνα με τον προτεινόμενο νέο κώδικα ποινικής δικονομίας θα έχει τη δυνατότητα να συνδιαλέγεται με τον κατηγορούμενο και να συμφωνεί το ύψος της ποινής, χωρίς η υπόθεση να φτάνει στο ακροατήριο. Η παρέμβαση του εισαγγελέα αφορά τα κακουργήματα για τα οποία προβλέπονται ποινές μέχρι 10 χρόνια κάθειρξη, όσα σήμερα παραπέμπονται να δικαστούν από μονομελή εφετεία κακουργημάτων και τα πλημμελήματα. Στην περίπτωση που ο κατηγορούμενος συμφωνήσει στη διαπραγμάτευση με τον εισαγγελέα, προβλέπεται υποχρέωση η συμφωνηθείσα ποινή να είναι εμφανώς επιεικέστερη από αυτή που ενδεχομένως να επιβληθεί από το δικαστήριο, ενώ και η έκτισή της θα έχει ευνοϊκότερους όρους αναφορικά με την αποφυλάκιση. “Ουσιαστικά αφορά το σύνολο των κακουργημάτων χωρίς τις επιβαρυντικές μορφές”, παρατηρεί καθηγητής που γνωρίζει τις προτεινόμενες νέες διατάξεις. “Τούτο σημαίνει γενναία από την πλευρά της πολιτείας πρόταση προς τον κατηγορούμενο, ο οποίος πρέπει να επιλέξει αν θα ανταποκριθεί στην προσφορά της ευκαιρίας για επιεική εξωδικαστική μεταχείριση ή θα την αρνηθεί επιλέγοντας τη δοκιμασία της δίκης”, εξήγησε μιλώντας στο συνέδριο ο αναπληρωτής εισαγγελέας διαφθοράς Θεσσαλονίκης Λάμπρος Τσόγκας.
Σύμφωνα με τις διατάξεις η ποινή που θα συμφωνείται μεταξύ εισαγγελέα - κατηγορούμενου πρέπει να μην είναι μεγαλύτερη από τα 3/5 της ανώτερης ποινής που προβλέπεται στα κακουργήματα και από το μισό της προβλεπόμενης ποινής για τα πλημμελήματα. Στην επιμέτρηση της συμφωνίας μπορούν να υπολογίζονται ακόμη και τα ελαφρυντικά με βάση την προσωπικότητα του κατηγορούμενου.
Με τη συμφωνία εισαγγελέα - κατηγορούμενου η υπόθεση θα κλείνει, ενώ προβλέπεται η συνδιαλλαγή να γίνει σε όλα τα στάδια (δίωξη, ανάκριση, δικαστικό συμβούλιο), ακόμη κι αν η δικογραφία εισαχθεί στο ακροατήριο, όταν ο κατηγορούμενος έχει τη δυνατότητα να το ζητήσει. Μετά τη συμφωνία απλώς θα επικυρώνεται από δικαστήριο, το οποίο δεσμεύεται από τη συνδιαλλαγή.
Παρότι οι νέες διατάξεις έχουν γίνει δεκτές από το σύνολο του νομικού κόσμου ως σοβαρή πρόταση αποσυμφόρησης των δικαστηρίων από υποθέσεις, εκδηλώθηκαν, ειδικά στο συνέδριο που διεξήχθη, οι πρώτες θεωρητικές αντιδράσεις, που έχουν να κάνουν με την ενίσχυση του ρόλου του εισαγγελέα, ο οποίος αναλαμβάνοντας καθήκοντα “διαπραγματευτή” πλέον αποφασίζει και δεν εισηγείται, όπως γίνεται στο σύνολο των ποινικών υποθέσεων. Η ένσταση για την εφαρμογή του πράγματι σύγχρονου θεσμού σε άλλες χώρες είναι πως εκεί ο ρόλος του εισαγγελέα είναι εντελώς διαφορετικός απ’ ό,τι στην Ελλάδα και ειδικά στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου έχει αναπτυχθεί κυρίως ο ρόλος του διαπραγματευτή εισαγγελέα, εφαρμόζεται διαφορετικό σύστημα απονομής της δικαιοσύνης.
“Οι εισαγγελείς απολαύουν από το σύνταγμα της αυτής λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας που απολαύουν και οι δικαστές. Και σήμερα το κύριο βάρος στην ποινική δίκη το έχουν οι εισαγγελείς, ασκούν δικαιοδοτικό έργο και ήδη έχουν ενταχθεί στο ποινικό μας σύστημα παρόμοιες διατάξεις, όπως αυτή του άρθρου 43 ΚΠΔ, σύμφωνα με το οποίο ο εισαγγελέας σε πλημμελήματα που τέλεσε ανήλικος του επιβάλλει χρηματική ποινή και δεν εισάγεται η υπόθεση στο ακροατήριο”, απάντησε μιλώντας στη “ΜτΚ” ο αντιπρόεδρος της Ένωσης Εισαγγελέων Ελλάδας Δημήτρης Μητρουλιάς.
Αντιδράσεις διατυπώθηκαν όμως και ως προς το εύρος της δυνατότητας του εισαγγελέα να διαπραγματεύεται ποινές, καθώς αφορά μόνον συγκεκριμένα κακουργήματα, ενώ στο πλαίσιο της συνδιαλλαγής δεν μπορούν να τεθούν αδικήματα που τιμωρούνται με βάση το νόμο περί καταχραστών του δημοσίου 1608. Επιφυλάξεις εκφράστηκαν και για το γεγονός ότι με το σύστημα αυτό δεν αδειάζουν οι φυλακές. “Υπάρχει ενδεχόμενο να οδηγήσει σε συμφόρηση των φυλακών. Σκεφτείτε ότι, εάν στη Θεσσαλονίκη 100 κατηγορούμενοι για κακουργήματα προχωρήσουν σε συνδιαλλαγή, πρέπει να εκτίσουν άμεσα την ποινή τους, πού θα μπουν”, διερωτήθηκε καθηγητής πανεπιστημίου, ο οποίος είναι σύμφωνος με το μέτρο.
Ενδεικτικό είναι πως σήμερα στις φυλακές είναι κρατούμενοι με ποινή ισόβιας κάθειρξης περισσότεροι από 1.000, ενώ σχεδόν 4.000 είναι οι κρατούμενοι που έχουν καταδικαστεί με ποινή πάνω από 10 χρόνια και ούτε γι’ αυτούς θα μπορούσε να εφαρμοστεί η συνδιαλλαγή, εκτός ορισμένων περιπτώσεων που καταδικάστηκαν από το μονομελές εφετείο κακουργημάτων. “Καλό θα είναι να μελετηθούν και τα συστήματα που συνδέονται με αυτά που θεσπίζονται και πόσο θα επιβαρυνθούν”, είναι η ένσταση που εκφράζεται.
“Ο θεσμός αυτός αποτελεί την κύρια λύση του χρόνιου προβλήματος συμφόρησης των ποινικών δικαστηρίων, μειώνοντας σημαντικά την εμπλοκή χιλιάδων πολιτών στην ποινική διαδικασία με σημαντικό όφελος για την εθνική οικονομία και θα είναι τραγικό ιδιαίτερα στη σημερινή κρίσιμη κατάσταση της χώρας να κολλήσει ο θεσμός αυτός σε ιδεολογικές-θεωρητικές αγκυλώσεις, τις οποίες ξεπέρασε ο νομικός πολιτισμός ανεπτυγμένων κρατών, όπως της Γερμανίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας”, αντέτεινε ο κ. Μητρουλιάς.

Αλλάζουν τα πάντα σε πλημμελειοδικεία και εφετεία
Αίσθηση προκαλεί πως με τις προτεινόμενες διατάξεις για το νέο κώδικα ποινικής δικονομίας καταργούνται εντελώς τα πενταμελή εφετεία κακουργημάτων, τα οποία σήμερα δικάζουν σε δεύτερο βαθμό τα περισσότερα κακουργήματα. Με το νέο σχέδιο τα περισσότερα κακουργήματα θα δικάζονται από τα μονομελή εφετεία κακουργημάτων. Εξαιρούνται αυτά που χαρακτηρίζονται “σύνθετα”, καθώς και όσα αφορούν πάλι τους καταχραστές του δημοσίου, τα οποία θα δικάζονται όπως και σήμερα από τριμελή εφετεία κακουργημάτων, όμως και στο δεύτερο βαθμό θα εισάγονται πάλι σε τριμελή.
Σαρωτικές είναι οι αλλαγές που περιλαμβάνονται στο νέο κώδικα που προτείνεται από τη νομοπαρασκευαστική επιτροπή και αφορά τα πλημμελειοδικεία. Ειδικότερα με τις διατάξεις όλα τα πλημμελήματα θα δικάζονται πλέον από μονομελή πλημμελειοδικεία, ενώ μόνον σε δεύτερο βαθμό οι υποθέσεις θα εξετάζονται από τριμελή πλημμελειοδικεία, στα οποία σήμερα παραπέμπονται πολλά πλημμελήματα.
Οι ενστάσεις από μία πλευρά του νομικού κόσμου διατυπώνονται και για τις δύο αλλαγές. “Δεν μπορεί ένας άνθρωπος να αποφασίζει για τόσο σοβαρά εγκλήματα”, σημειώνουν αναφερόμενοι στην εκδίκαση των υποθέσεων σε πρώτο βαθμό από μονομελή εφετεία κακουργημάτων, χωρίς όμως να είναι αντίθετοι με την κατάργηση του πενταμελούς, αν και σε σοβαρές υποθέσεις επισημαίνουν ότι η διαδικασία είναι ασφαλέστερη με τη σύνθεση πέντε δικαστών.
Εντονότερες είναι οι αντιρρήσεις όμως για την εκδίκαση όλων των υποθέσεων σε βαθμό πλημμελήματος από μονομελή πλημμελειοδικεία. Σημειώνουν πως οι δικαστές σε αυτά τα δικαστήρια δεν είναι απαραίτητα τόσο έμπειροι, για να κρίνουν σοβαρές υποθέσεις, όπως γίνεται με τις τριμελείς συνθέσεις όπου ακούγονται διαφορετικές απόψεις. “Οι μειοψηφίες που παρατηρούνται δεν είναι λίγες και σε αυτά τα δικαστήρια”, υπογραμμίζουν με νόημα.
Το βέβαιο είναι πως με την εφαρμογή των διατάξεων με τις οποίες καταργούνται δικαστήρια, ειδικά το πενταμελές, απελευθερώνονται πολλές θέσεις δικαστών και παράλληλα επιταχύνεται σε μεγάλο βαθμό η διαδικασία απονομής της δικαιοσύνης. “Όταν πέντε δικαστές ήταν σε ένα δικαστήριο, τώρα αυτοί μπορούν να είναι σε πέντε διαφορετικά με λιγότερες υποθέσεις, οι οποίες επιτέλους θα δικάζονται”, παρατηρούν οι υποστηρικτές του νέου κώδικα.