Συνέντευξη ΟΗΕ

Δευτέρα, 10 Ιουνίου 2013

Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος

Επιμέλεια: Σπύρος Σκιαδόπουλος

Ο κ. Αντωνόπουλος είναι εκλεγμένος αναπληρωτής καθηγητής Νομικής ΔΠΘ.
 

Εδώ και ένα μήνα περίπου συμπληρώθηκαν 10 χρόνια από την εισβολή των Αμερικάνων στο Ιράκ. Η δικαιολογία της επιχείρησης ΣΟΚ και ΔΕΟΣ ήταν η ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ. Η επέμβαση χαρακτηρίστηκε από τους Αμερικανούς νόμιμη στα πλαίσια της προληπτικής άμυνας και στην επικείμενη απειλή επίθεσης . Είναι νόμιμο αυτό στα πλαίσια της άμυνας;
 

Καταρχήν πριν την έναρξη της στρατιωτικής επιχείρησης τόσο η κυβέρνηση των ΗΠΑ όσο και η κυβέρνηση της Βρετανίας  επικαλέστηκαν την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής και την δυνατότητα του Ιράκ να κατασκευάσει τέτοια όπλα έχοντας υποτίθεται αποκτήσει τη σχετική τεχνογνωσία.  Αυτή η άποψη απετέλεσε την ουσία του επιχειρήματος των 2 αυτών κρατών να επανενεργοποιήσουν το συμβούλιο ασφαλείας  για να αποστείλει μια νέα ομάδα επιθεωρητών το φθινόπωρο του 2002 και την επανέλαβαν αργότερα στα τέλη του 2002 και αρχές του 2003 σε 3 συνεδριάσεις του Συμβουλίου ασφαλείας. Αυτά τα οποία οι ίδιες οι κυβερνήσεις χαρακτήρισαν ως αποδεικτικά στοιχεία ύπαρξης των συγκεκριμένων όπλων δεν έπεισαν το Συμβούλιο ασφαλείας και κυρίως τα τρία άλλα μόνιμα μέλη μεταξύ των οποίων και την Γαλλία αλλά και ούτε την συντριπτική πλειοψηφία των κρατών της διεθνούς κοινότητας για την ύπαρξη τέτοιας πιθανότητας. Επομένως όταν άρχισε η στρατιωτική επιχείρηση δεν επικαλέστηκαν την προληπτική άμυνα ως λόγο νόμιμης χρήσης βίας εναντίον του ΙΡΑΚ, ως λόγου δηλαδή που να τους επιτρέπει να χρησιμοποιήσουν βία ως νόμιμη εξαίρεση του κανόνα απαγόρευσης της χρήσης βίας μεταξύ κρατών.  Αντίθετα επικαλέστηκαν μια παλιά απόφαση του Συμβουλίου Ασφαλείας 678/1990 η οποία εξουσιοδοτούσε την χρήση βίας εκ μέρους του συνασπισμού κρατών που συνεργάζονταν με το Κουβέιτ για να αποβληθεί το Ιράκ  το οποίο τον Αύγουστο του 1990 είχε καταλάβει και κατείχε το πρώτο (το Κουβέιτ). Αυτό που επικαλέστηκαν η Βρετανία και οι ΗΠΑ και η Αυστραλία η οποία συμμετείχε σε μικρότερο βαθμό σε αυτή την επιχείρηση ήταν ότι αυτή η απόφαση του 1990 εξακολουθούσε να είναι ενεργή ότι η εξουσιοδότηση είχε επιβιώσει της επιχείρησης καταιγίδα της ερήμου η οποία είχε σαν αποτέλεσμα να εκδιωχθεί το ΙΡΑΚ από το Κουβέιτ και εκείνο που είναι ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι ότι πέραν του ότι υποστήριξαν ότι εξακολουθούσε να είναι σε ισχύ ανέφεραν πως μπορεί να ενεργοποιηθεί μονομερώς από μεμονωμένα κράτη και όχι από το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας σε μια νέα συνεδρίαση που θα εκτιμούσε την κατάσταση. Άλλωστε οι προσπάθειες τους να ενεργοποιήσουν το συμβούλιο ασφαλείας στις αρχές του 2003 έπεσε στο κενό διότι όχι μόνο η Ρωσία και η Κίνα αλλά και η Γαλλία κατέστησαν γνωστό ότι θα ψήφιζαν αρνητικά δηλαδή θα ασκούσαν το δικαίωμα (veto) που έχουν ως μόνιμα μέλη .
 

Δηλαδή για παράνομη ή νόμιμη επέμβαση ; Για εισβολή ;
 

Το επιχείρημα της συνεχιζόμενης ισχύος μιας απόφασης του Συμβουλίου Ασφαλείας που εξουσιοδοτεί κυρωτικά μέτρα στρατιωτικού χαρακτήρα στο διηνεκές και κυρίως το δικαίωμα ενεργοποίησης αυτής της εντολής από μεμονωμένα κράτη-μέλη πρέπει να χαρακτηρισθεί ως αμφιβόλου νομιμότητας κατά τη δική μου άποψη . Μόνο το Συμβούλιο Ασφαλείας έχει την αρμοδιότητα που του δίνει ο Χάρτης του ΟΗΕ στο Κεφάλαιο VII και συγκεκριμένα στο άρθρο  42 να επιβάλει κυρωτικά μέτρα στρατιωτικού χαρακτήρα. Το Συμβούλιο παρέχει την  εξουσιοδότηση της χρήσης βίας και έχει το δικαίωμα εποπτείας και ελέγχου το οποίο στην πράξη παρακάμπτεται από τα κράτη που συμμετέχουν στην στρατιωτική επιχείρηση. Αυτό συμβαίνει  γιατί το αρχικό σχέδιο όταν ιδρύθηκε ο ΟΗΕ ήταν να διαθέτει το Συμβούλιο Ασφαλείας δικές του ένοπλες δυνάμεις τις οποίες ποτέ δεν απέκτησε. Επομένως το μόνο που του απέμεινε για να εκπληρώσει την αρμοδιότητα του είναι απλά να εξουσιοδοτεί την χρήση βίας σε μεμονωμένα κράτη ή συνασπισμούς κρατών. Από εκεί και πέρα όλος ο σχεδιασμός της επιχείρησης, η διοίκηση και η διεξαγωγή της επιχείρησης είναι στα χέρια των κρατών-μελών . Το μόνο που απομένει από το αρχικό πλαίσιο που συνίστατο στην αποκλειστική και ουσιαστική δράση του ΣΑ είναι η εξουσιοδότηση και πολλά εξαρτώνται από την σχετική απόφαση του Συμβουλίου η οποία περιλαμβάνει την εντολή της στρατιωτικής δράσης, δηλαδή,  το πλαίσιο του τι μπορούν και τι δεν μπορούν να πράξουν αυτά τα κράτη. Η εμπειρία έχει δείξει ήδη από την Καταιγίδα της Ερήμου μέχρι την επιχείρηση  Unified Protector κατά της Λιβύης το 2011 ότι από ένα σημείο και μετά οι εξουσιοδοτήσεις αυτές είναι γενικόλογες και επιτρέπουν μεγάλη διακριτική ευχέρεια δράσης στα κράτη που είναι πρόθυμα (αυτό που ονομάζουμε ο συνασπισμός των προθύμων) να αναλάβουν μια τέτοια επιχείρηση.

Σήμερα στην ίδια θέση βρίσκεται η Β.Κορέα και το Ιράν . Η ύπαρξη τέτοιων όπλων, εφόσον αποδειχθεί, νομιμοποιεί τις ξένες επεμβάσεις; 

 Για την μεν Κορέα δεν υπάρχει αμφισβήτηση ότι υπάρχουν αυτά τα όπλα. Για το Ιράν δεν υπάρχουν αποδείξεις ότι έχει κατασκευαστεί κάποιο πυρηνικό όπλο αλλά  ότι υπάρχει μια υποδομή η οποία θα του επιτρέψει να κατασκευάσει ένα τέτοιοι όπλο. Και οι 2 χώρες είναι ήδη υπό καθεστώς οικονομικών και πολιτικών κυρώσεων . Η οποιαδήποτε περαιτέρω δράση και τι εννοώ με αυτό , η μετεξέλιξη από την επιβολή οικονομικών και μη στρατιωτικών κυρώσεων θα πρέπει να προέρχεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας αλλά εδώ απαιτούνται οι 5 θετικές ψήφοι ή έστω αποχή από τα μόνιμα μέλη. Δεν πρέπει να υπάρχει αρνητική ψήφος από κάποιο από τα μόνιμα μέλη. Η άλλη εναλλακτική λύση είναι να επικαλεστεί κάποιο άλλο κράτος το οποίο δεν επιθυμεί είτε να αποκτήσει το Ιράν είτε να χρησιμοποιήσει η Β. Κορέα αυτά τα όπλα το αποκαλούμενο δικαίωμα προληπτικής άμυνας . Αυτό το φερόμενο δικαίωμα είναι  πολύ αμφιβόλου νομιμότητας. Προσωπικά δεν θεωρώ πως είναι νόμιμο το φερόμενο δικαίωμα προληπτικής άμυνας ή το προληπτικό χτύπημα, του οποίου στην πρακτική των κρατών έγινε  επίκληση μόνο μια φορά το 1981 . Το Ισραήλ κατέστρεψε κάνοντας χρήση της πολεμικής του αεροπορίας τον πυρηνικό αντιδραστήρα του Ιράκ και τότε καταδικάστηκε ομόφωνα από το ΣΑ. Ήταν η μοναδική περίπτωση που οι ΗΠΑ δεν άσκησαν βέτο υπέρ του Ισραήλ. Το φερόμενο δικαίωμα της προληπτικής άμυνας δεν είναι μια νόμιμη εξαίρεση δεν επιπίπτει στο δικαίωμα άμυνας που προβλέπει ο Χάρτης στο άρθρο 51 και το εθιμικό δίκαιο . Το δίκαιο προβλέπει ότι το δικαίωμα ασκείται όταν ένα κράτος  δεχθεί μια ένοπλη επίθεση. Ενδεχομένως και σύμφωνα με τις περιστάσεις κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης να γίνει δεκτό και το δικαίωμα άμυνας σε επικείμενη επίθεση αλλά το επικείμενη είναι ζήτημα πραγματικών περιστατικών δηλαδή πρέπει να αξιολογηθούν τα πραγματικά περιστατικά κάθε συγκεκριμένης περίπτωσης για το αν ένα κράτος έθεσε σε κίνηση το μηχανισμό που προβλέπει ο στρατιωτικός σχεδιασμός των ενόπλων δυνάμεων του  που θα είχε ως αμέσως επόμενο αποτέλεσμα την ανοιχτή χρήση βίας με την χρήση όπλων. Όμως η άμυνα σε επικείμενη επίθεση είναι πολύ αμφισβητούμενη έννοια διότι αντί να μιλάμε για άμυνα σε επικείμενη επίθεση μπορούμε να μιλάμε για άμυνα όταν η επίθεση έχει αρχίσει . Δηλαδή να προσδιορίσουμε ακριβώς το σημείο που αρχίζει η ένοπλη επίθεση και αυτό εξαρτάται από τα όπλα τα οποία χρησιμοποιούνται . Αλλά η προληπτική άμυνα σημαίνει , τι ; Ότι μια ένοπλη επίθεση όχι μόνο δεν έχει συμβεί ούτε καν επίκειται να συμβεί , η προληπτική άμυνα αφορά μια μελλοντική απειλή, ενδεχομένη απειλή στην ασφάλεια του κράτους και ενώ η ένοπλη επίθεση ως λόγος που ενεργοποιεί το δικαίωμα άμυνας βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα ,συγκεκριμένα γεγονότα που αν συμβούν απειλούν την ασφάλεια του κράτος, το προληπτικό χτύπημα, προτάσσει αυτή την πολύ νεφελώδη έννοια του τι είναι ασφάλεια του κράτους  και φορά ενδεχόμενες υποθετικές καταστάσεις .
 

Μου δώσατε μια ωραία αφορμή όσον αφορά την Λιβύη . Η επέμβαση του ΝΑΤΟ ήταν  νόμιμη; 
 

Η επέμβαση του ΝΑΤΟ έγινε μετά από εξουσιοδότηση του ΣΑ και συγκεκριμένα με βάση την απόφαση 1973 του 2011. Το όλο ζήτημα νομικά εστιάζεται στην εντολή που έδωσε το ΣΑ και η εντολή ήταν η προστασία των αμάχων και των περιοχών όπου διαμένουν οι άμαχοι. Από εκεί και πέρα το πώς θα πραγματοποιούνταν αυτό έμεινε στην διακριτική ευχέρεια  των κρατών του ΝΑΤΟ που συμμετείχαν στην επιχείρηση όπως επίσης  και των συνεργαζόμενων με το ΝΑΤΟ κρατών διότι η εξουσιοδότηση δόθηκε ενώ ήταν σε εξέλιξη μια εμφύλια σύρραξη. Στην Λιβύη είχε προηγηθεί μια μαζική εξέγερση από μια εντελώς ανεκπαίδευτη και πολύ φτωχά οπλισμένη και ασύντακτη ένοπλη αντιπολίτευση η οποία είχε μικρή  πιθανότητα επιτυχίας στην σύρραξη αυτή αν αφήνονταν να εξελιχθεί ο εμφύλιος πόλεμος στην Λιβύη χωρίς καμία εξωτερική παρέμβαση. Το αποτέλεσμα ήταν ότι η προστασία των αμάχων ερμηνεύτηκε ως όχι προστασία εναντίον συγκεκριμένων επιθέσεων των κυβερνητικών δυνάμεων της Λιβύης κατά αμάχων ή περιοχών που κατοικούνται αποκλειστικά από αμάχους ούτε καν επικείμενης τέτοιας επίθεσης . Ερμηνεύτηκε ως ένα δικαίωμα να εξουδετερωθεί οιαδήποτε στρατιωτική μονάδα –εγκαταστάσεις και υποδομές της Λιβύης- που θα της επέτρεπαν να καταστείλει την ένοπλη εξέγερση. Επίσης ερμηνεύθηκε ότι έδινε το δικαίωμα να εξοπλιστεί η αντιπολίτευση κάτι το οποίο οι περισσότεροι το αρνήθηκαν αλλά η κυβέρνηση της Γαλλίας πχ δήλωσε πως αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί αν της παρέχονταν ελαφρύς οπλισμός που θα της επέτρεπε να υπερασπιστεί  τους αμάχους. Σε κάθε περίπτωση η προστασία των αμάχων δεν μπορούσε να διαχωριστεί στην πράξη από την καταστολή της ένοπλης εξέγερσης και κάθε κυβέρνηση έχει δικαίωμα να καταστείλει μια ένοπλη εξέγερση  εναντίον της. Όλη η επιχείρηση διολίσθησε   κατά την  άποψη της Ρωσίας και της Κίνας στο να ανατραπεί η κυβέρνηση του Συνταγματάρχη Καντάφι μέσω της ενίσχυσης της ένοπλης αντιπολίτευσης. 
 

Ποια είναι η θέση του ΔΔ μετά την επίθεση το Ιράκ. Θα πρέπει να υπάρξουν νέα κεφάλαια στο ΔΔ; Καλύπτεται όλο το φάσμα των σημερινών δράσεων; Αναφέρομαι και λίγο στο άρθρο στην Digesta για την έννοια του δίκαιου πολέμου.
 

Η έννοια του δικαίου πολέμου εδώ και πάρα πολλά χρόνια δεν γίνεται δεκτή σύμφωνα με την κρατούσα άποψη . Σήμερα μιλάμε για νόμιμο πόλεμο, όχι για δίκαιο πόλεμο. Παρ’ όλα αυτά  μετά το ΒΠΠ έχει αρχίσει και παρεισφρέει  πάλι στο χώρο του ΔΔ κυρίως όσον αφορά την ανθρωπιστική επέμβαση αλλά δεν γίνεται λόγος για δίκαιη αιτία . Κάποιοι συγγραφείς έκαναν λόγο για παράνομη αλλά νομιμοποιημένη χρήση βίας υπό της περιστάσεις  κάτι το οποίο είναι τόσο γενικόλογο και ασαφές ώστε κατά τη γνώμη μου δεν δημιουργεί νέο κανόνα . Δείχνει μια ασυνέπεια, αβεβαιότητα ως προς την νομική βάση . Όσον αφορά τη στρατιωτική επιχείρηση στο ΙΡΑΚ, καταδικάστηκε ως παράνομη από τα περισσότερα κράτη και από το Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, ο οποίος εξέφρασε κατά  κάποιο τρόπο σε μεγάλο βαθμό και τη θέση του Οργανισμού, πολιτικά τουλάχιστον . Από εκεί και πέρα όμως αυτό που ακολούθησε ήταν μια πάρα πολύ ρεαλιστική προσέγγιση . Υπήρξε μια πραγματικότητα, μια χρήση βίας η οποία ναι μεν ήταν παράνομη αλλά συνέβη . Είχαμε την κατοχή του ΙΡΑΚ από της δυνάμεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας και εκεί ήρθε στο προσκήνιο το ΣΑ και σε μια σειρά από αποφάσεις του προσπάθησε να «προσαρμόσει» (χωρίς να την επιδοκιμάζει ή να την νομιμοποιεί) αυτήν την παρανομία στην ομαλότητα  στα πλαίσια διατήρησης της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας . Αρχικά αναγνώρισε ότι οι δυνάμεις των ΗΠΑ και της Βρετανίας ήταν δυνάμεις κατοχής και αυτή είναι η σωστή άποψη αλλά παράλληλα με μια απόφαση η οποία υιοθετήθηκε με βάση το κεφάλαιο 7 του Χάρτη για την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας τους αναγνώρισε διευρυμένα δικαιώματα απ’ όσα αναγνωρίζει το δίκαιο των ένοπλων συρράξεων  σε μια κατέχουσα δύναμη. Δηλαδή, απαγορεύεται κανονικά μια κατέχουσα δύναμη να διαχειρίζεται τις πλουτοπαραγωγικές πηγές των υπό κατοχή  εδαφών . Αυτό επετράπη και μετά μετετράπησαν οι δυνάμεις κατοχής πάλι με τις ευλογίες απόφασης του ΣΑ σε στρατιωτικές δυνάμεις που βρίσκονταν στο ΙΡΑΚ με την συναίνεση της προσωρινής κυβέρνησης την οποία προσωρινή κυβέρνηση επέλεξαν οι ίδιοι . Τώρα όλα αυτά έφεραν το ΣΑ να κινείται στα όρια της διεθνούς νομιμότητας και το μεγάλο ζήτημα πλέον : Είναι το ΣΑ υπεράνω της νομιμότητας όταν ενεργεί για την διατήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας ; Υπάρχουν περιορισμοί στο ΣΑ, πέραν αυτών που  προβλέπονται από το καταστατικό Χάρτη  του ΟΗΕ (ΕΔΩ) ,σύμφωνα με το εθιμικό δίκαιο; Ειδικότερα τα ίδια ερωτήματα ανακύπτουν και με τις λίστες υπόπτων τρομοκρατίας τις οποίες δημοσιεύει η Επιτροπή κυρώσεων της απόφασης 1373 του ΣΑ  που υιοθετήθηκε μετά την 11^ηΣεπτεμβρίου 2001.
 

Μιλήσατε για την 11^η Σεπτεμβρίου . Είδαμε όλη την επίθεση κατά των ΗΠΑ όχι από το Αφγανιστάν αλλά από μια τρομοκρατική οργάνωση . Γίνεται αυτό; Δηλαδή μπορεί να ασκήσει ένα κράτος το δικαίωμα κράτος εναντίον του κράτους που «φιλοξενεί» την οργάνωση;  Μπορεί μια «παρέα» από την Ελλάδα να πάει στην Σλοβακία και να επιτεθεί στην Γαλλία ως τρομοκρατική οργάνωση και η Γαλλία να θεωρήσει υπεύθυνη την Σλοβακία;
 

Απάντηση : Αυτό μπορεί να συμβεί αλλά είναι ζήτημα απόδειξης ποια είναι η πραγματική ανάμειξη ενός κράτους στην δράση μιας μη κρατικής οντότητας. Η άποψη την οποία έχει εκφράσει το διεθνές δικαστήριο και την οποία έχει υιοθετήσει η επιτροπή διεθνούς δικαίου των ΗΕ στα άρθρα της για την διεθνή ευθύνη των κρατών είναι ότι εάν ένα κράτος ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο επί μιας τέτοιας οργάνωσης μπορεί να στοχοποιηθεί η οργάνωση αυτή στο έδαφος άλλου κράτους με επίκληση του δικαιώματος άμυνας. Αυτή την άποψη αμφισβητούν ανοιχτά πλέον μετά την 11^η Σεπτεμβρίου οι ΗΠΑ, η Βρετανία και πολλά άλλα κράτη και πάρα πολλοί συγγραφείς και  αυτό είναι ένα ζήτημα το οποίο συζητείται από τότε. Το αν, δηλαδή, η ένοπλη δράση μη κρατικών οντοτήτων αποτελεί αυτόνομη  παραβίαση της απαγόρευση χρήσης βίας που παρέχει το δικαίωμα σ’ ένα κράτος-θύμα να προσφύγει σε ένοπλη βία εναντίον της στο έδαφος άλλου κράτους επικαλούμενο το δικαίωμα άμυνας ανεξάρτητα από την ανάμειξη αυτού του άλλου κράτους στη δράση της .
 

Εσείς τι πιστεύετε;
 

Εγώ πιστεύω, συντάσσομαι με την άποψη που έχει εκφράσει το Διεθνές δικαστήριο και στην πολύ σημαντική απόφαση του στην υπόθεση Νικαράγουα κατά  ΗΠΑ και μετέπειτα στην υπόθεση για την Σύμβαση της γενοκτονίας μεταξύ Βοσνίας και Σερβίας  όπως επίσης και στην απόφαση του Κονγκό κατά Ουγκάντας, ότι πρέπει να υπάρχει αποτελεσματικός έλεγχος ώστε η μη ένοπλη οργάνωση να περιέρχεται σε τόσο ουσιαστικό έλεγχο από ένα κράτος που στην ουσία να καθίσταται οιονεί όργανο αυτού του κράτους.
 

Οι διεθνείς οργανισμοί μπορούν να ανταπεξέλθουν σε τέτοιες δυσκολίες; Γενικότερα στα θέματα που τίθενται στο ΔΔ . Ο ΟΗΕ είναι παρωχημένος οργανισμός; Θα πρέπει να υπάρξει κάποιος νέος οργανισμός;
 

Ο ΟΗΕ δεν είναι καθόλου παρωχημένος οργανισμός καθώς τόσο ο Χάρτης όσο και η προσέγγιση του οργανισμού στην ερμηνεία του Χάρτη έχουν αποδείξει πως είναι ένα ευέλικτο και ευπροσάρμοστο σύστημα στις απαιτήσεις της διεθνούς κοινωνίας . Δηλαδή ο Χάρτης είναι έτσι εκφρασμένος ώστε να μπορεί να παρακολουθεί τόσο την εξέλιξη της πρακτικής των κρατών, όσο και της τεχνολογίας και της επιστήμης αλλά και των οικονομικών δεδομένων που έχουν λάβει χώρα στη διεθνή κοινωνία μετά το 1945. Απόδειξη αυτού είναι πως εξακολουθεί να υπάρχει. Και δεν νομίζω πως οι προοπτικές αντικατάστασης του είναι άμεσες. Για πολλούς και διαφορετικούς λόγους την ύπαρξη και λειτουργία του ΟΗΕ επιθυμούν όλα τα κράτη.
Ερώτηση : Οι λοιποί οργανισμοί;
Απάντηση :  Οι λοιποί οργανισμοί ανταπεξέρχονται στην εκπλήρωση των στόχων τους αναλόγως  και τα κράτη μέλη εφόσον θεωρούν πως κάτι τέτοιο δεν ισχύει, τότε είτε τους αντικαθιστούν, πράγμα διόλου περίεργο είτε αναθεωρούν τα καταστατικά τους ώστε να προσαρμόζονται στα νέα δεδομένα.
Ερώτηση : Το Μάη του 2010 είχαμε επίθεση στο στολίσκο ελευθερίας που μετέφερε είδη πρώτης ανάγκης και βοήθειας  προς την Παλαιστίνη. Ήταν νόμιμη η επίθεση;
Απάντηση : Εδώ έχουμε μία περίπτωση όπου ένας στολίσκος επιθυμεί να προσεγγίσει και να ελλιμενιστεί σε μία περιοχή στην οποία παρότι δεν υπάρχει φυσική παρουσία ισραηλινού στρατού όλοι δέχονται πως είναι κατεχόμενη περιοχή, και εν προκειμένω υπάρχει καταρχήν το δικαίωμα της κατέχουσας δύναμης να λαμβάνει μέτρα για την δική της ασφάλεια και της κατεχόμενης περιοχής . Ένα από αυτά τα μέτρα που δεν είναι ελεύθερο αμφισβητήσεως είναι και ο ναυτικός αποκλεισμός και το δικαίωμα της κατέχουσας δύναμης να κατευθύνει ανθρωπιστική βοήθεια προς τον πληθυσμός της κατεχόμενης περιοχής  από μηχανισμούς που ελέγχει η ίδια. Υπάρχει ήδη μια έκθεση της επιτροπής Τουρκέλ την οποία συνέστησε η ισραηλινή κυβέρνηση  η οποία εκφράζει το δικαίωμα του Ισραήλ να επιβάλει ναυτικό αποκλεισμό . Υπάρχει άλλη μια έκθεση επιτροπής που συνέστησαν τα Ηνωμένα Έθνη (η Επιτροπή Πάλμερ), η οποία επίσης δεν αμφισβητεί αυτό το δικαίωμα για λόγους προστασίας της ασφάλειας του Ισραήλ, αλλά έκρινε ότι η συγκεκριμένη Ισραηλινή επιχείρηση ήταν υπερβολική και μη-εύλογη αντίδραση. Από εκεί και πέρα έχουμε ένα περιστατικό όπου έχασαν την ζωή τους πολίτες της Τουρκίας, πράγμα που αυτομάτως θέτει ζήτημα διεθνούς ευθύνης του Ισραήλ και πρόσφατα είχαμε έκφραση συγνώμης από την κυβέρνηση του Ισραήλ, μια μορφή δηλαδή ηθικής ικανοποίησης προς τις οικογένειες των θυμάτων και την Τουρκία. Εφόσον το ζήτημα φτάσει σε κρίση τρίτου μέρους είτε σε διαιτησία είτε με συνυποσχετικό στο Διεθνές δικαστήριο τότε θα τεθούν επί τάπητος όλα αυτά τα νομικά ζητήματα το αν δηλαδή το Ισραήλ είχε δικαίωμα να λάβει όλα αυτά τα μέτρα ή όχι.
 

Κάποιοι επικαλέστηκαν ως επιχείρημα της επίθεσης την νόμιμη νηοψία. Μπορείτε, καταρχήν  μπορείτε να μας πείτε τι είναι η νηοψία; 
 

Νηοψία είναι ο έλεγχος τον οποίο ασκούν κρατικά πλοία πάνω σε ιδιωτικά πλοία αναφορικά  με τα αντικείμενα που μεταφέρονται , με το νηολόγιο του πλοίου και τα πρόσωπα που επιβαίνουν στα πλοία. Η νηοψία μπορεί να πραγματοποιηθεί από παράκτιο κράτος στην αιγιαλίτιδα ζώνη του γιατί αποτελεί έδαφος του αυτού κράτους. Το πρόβλημα υπάρχει με την νηοψία στην ανοιχτή θάλασσα. Εκεί ο κανόνας  είναι πως μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνον από κρατικά πλοία της ίδια σημαίας με το ιδιωτικό πλοίο το οποίο ελέγχεται. Το δίκαιο της θάλασσας προβλέπει μόνο συγκεκριμένες εξαιρέσεις στον παραπάνω κανόνα όπως η περίπτωση πειρατείας, δουλεμπορίου , παράνομων εκπομπών ή πλοίου χωρίς εθνικότητα, στις οποίες νηοψία πραγματοποιείται από κρατικά πλοία άλλων κρατών . Το δίκαιο των ενόπλων συρράξεων και το κλασσικό δίκαιο του πολέμου έδιναν το δικαίωμα στους εμπολέμους  να πραγματοποιούν νηοψία σε πλοία ουδετέρων κρατών με προορισμό είτε τα λιμάνια του άλλου εμπολέμου κράτους είτε κάποιον ενδιάμεσο σταθμό απ’ όπου θα μεταφέρονταν αγαθά στο αντίπαλο κράτος. Εκεί υπήρχε ένα πλέγμα κανόνων περί ναυτικού αποκλεισμού, δικαίωματος νηοψίας στην ανοιχτή θάλασσα στα πλαίσια του δικαίου περί ουδετερότητας. Σήμερα το δικαίωμα νηοψίας ασκείται κυρίως με επίκληση του δικαίωμα άμυνας. Υπάρχαν όμως και περιπτώσεις όπως ο 8ετής πόλεμος Ιράν – Ιράκ όπου έγινε επίκληση του κλασσικού δικαίου της ουδετερότητας σχετικά με την επιβολή και εφαρμογή του ναυτικού αποκλεισμού.
 

Οπότε θεωρούμε πως το κράτος του Ισραήλ έχει διεθνή ευθύνη γι’ αυτά τα  εγκλήματα ; Whatever happened to crimes against Peace?
 

Θα μπορούσε να επικαλεστεί κάποιος πως το Ισραήλ είχε είτε το δικαίωμα άμυνας για να ελέγξει το φορτίο και τα πρόσωπα που επέβαιναν στα πλοία ή άσκησε το δικαίωμα εμπολέμου ως κατέχουσα δύναμη στην Γάζα που του έδινε το δικαίωμα να κηρύξει ναυτικό αποκλεισμό και να ελέγχει οποιοδήποτε πλοίο με προορισμό αυτό το έδαφος.
 

Ο ναυτικός αποκλεισμός είναι νόμιμος ; Στην λωρίδα της Γάζας ;
 

Το ζήτημα είναι αμφισβητούμενο. Είναι κατεχόμενη περιοχή και η κατέχουσα δύναμη έχει το δικαίωμα να λαμβάνει μέτρα για την ασφάλεια της στην συγκεκριμένη περιοχή. Από την άλλη πλευρά υπάρχει το δικαίωμα αυτοδιάθεσης των παλαιστινίων και είναι ένα μέτρο που αποσκοπεί να τους στερήσει αυτό το δικαίωμα. Οπότε θα έλεγα πως πρόκειται για αμφισβητούμενο ζήτημα, δηλαδή νομικά δεν επιδέχεται άμεσα μια απάντηση .
 

Η Παλαιστίνη μπορεί να θεωρηθεί κράτος και πότε μπορούμε να πούμε νομικά πως υπάρχει κράτος;
 

Υπάρχει ο κανόνας πως μία οντότητα θα πρέπει να συγκεντρώνει ορισμένα χαρακτηριστικά για να είναι κράτος .  Να υπάρχει λαός, έδαφος, οργανωμένη πολιτική εξουσία και ανεξαρτησία, να μην υπάγεται νομικά στην αρμοδιότητα άλλου κράτους. Στην Παλαιστίνη και μετά την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ έχουμε να κάνουμε με το κράτος του Ισραήλ και περιοχές  της παλαιάς βρετανικής εντολής της Παλαιστίνης, το οριστικό καθεστώς των οποίων δεν διευθετήθηκε και τις οποίες κατέλαβε το Ισραήλ  το 1967. Εκείνο που δεν αμφισβητείται καθόλου είναι πως οι Παλαιστίνιοι άραβες έχουν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης . Ότι βρίσκονται κάτω από μια μορφή κυριαρχίας ενός άλλο κράτους και δεν μπορούν να ασκήσουν αυτό το δικαίωμα. Ως φορέας της αυτοδιάθεσης εκπροσωπούνταν αρχικά από την οργάνωση «Απελευθέρωση της Παλαιστίνης» και σήμερα εκπροσωπούνται από την  αυτόνομη παλαιστινιακή αρχή. Από το 1974  η οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης είχε ως εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα καθεστώς παρατηρητή στον ΟΗΕ. Πρόσφατα η ΓΣ του ΟΗΕ απένειμε στην Παλαιστίνη το  καθεστώς κράτους-παρατηρητή.  Αυτό σημαίνει πως η Παλαιστίνη είναι κράτος ; Πολλοί συγγραφείς προσπαθούν να υποβαθμίσουν το γεγονός, αλλά δεν παύει να είναι ένα σοβαρό βήμα (σε συνδυασμό με το γεγονός πως στην UNESCO η Παλαιστίνη είναι  πλήρες κράτος-μέλος) προς την γενικότερη αναγνώριση της οντότητας αυτής ως κράτος. Είναι ένα βήμα. Το αν έχουμε κράτος ή όχι είναι ένα θέμα σχετικό και γίνεται μέσω της διαδικασίας αναγνώρισης και η αναγνώριση είναι μια πολύ ρευστή έννοια.
 

Είπατε για κράτος- παρατηρητή στον ΟΗΕ . Ποια η διαφορά με το πλήρες μέλος στον ΟΗΕ;
 

Ο παρατηρητής απλά συμμετέχει στις εργασίες των οργάνων,  έχει δικαίωμα να εκφράζει την άποψη του, δεν έχει όμως κανένα από τα προνόμια που έχουν τα κράτη του οργανισμού πέρα του προνομίου να διατηρεί μια διπλωματική αποστολή στην έδρα του ΟΗΕ η οποία να απολαμβάνει ετεροδικία και ασυλία ως προς την εφαρμογή του δικαίου του κράτους όπου έχει έδρα ο ΟΗΕ, εν προκειμένω των ΗΠΑ ή της Ελβετίας.  Από εκεί και πέρα δεν έχει το δικαίωμα να συμμετέχει στην διαδικασία λήψης αποφάσεων , ούτε να συνεισφέρει στον προϋπολογισμό ούτε να έχει και ενδεχομένως οικονομική βοήθεια από αυτόν.
 

 Ένα τελευταίο σχόλιο;
 

Όλα τα ζητήματα για τα οποία μιλήσαμε αφορούν θέματα ΔΔ τα οποία αμφισβητούνται έντονα τόσο στην πρακτική των κρατών όσο και από μερίδα της θεωρίας. Τα κράτη που αμφισβητούν θέματα χρήσης βίας, του ρόλου  του Συμβουλίου Ασφαλείας, την αναγνώριση κρατών , τα δικαιώματα που μπορεί να έχει ένα κράτος ως κατέχουσα δύναμη κτλ κατά την γνώμη μου προσπαθούν να παρακάμψουν  το δίκαιο το οποίο ισχύει. Κατ’ εμέ δεν υπάρχουν – ειδικά σε θέματα χρήσης βίας-  πάρα πολλές σκοτεινές περιοχές, είναι ζήτημα καλής πίστης και πολιτικής πλέον επιλογής ένα κράτος να δρα στο πλαίσιο του διεθνούς δικαίου ή να προσπαθήσει να πετύχει τους στόχους του να ικανοποιήσει  συμφέροντα του παρακάμπτοντας το ΔΔ.
 
Και μια τελευταία bonus ερώτηση, υπάρχει δυνατότητα αντιμετώπισης του χρέους μέσω του ΔΔ;  Δηλαδή η Ελλάδα μπορεί να επικαλεστεί «δημοσιονομική αδυναμία»,  state of necessity προκειμένου να μην πληρώσει ;
 
Δεν μπορεί ένα κράτος να επικαλεστεί κατάσταση ανάγκης όπως είναι λόγου χάρη μια ένοπλη σύγκρουση. Αυτό είναι κάτι το οποίο μέχρι στιγμής στην πρακτική και τη νομολογία  δεν αντιμετωπίζεται θετικά. Υπήρξε  μάλιστα μια υπόθεση στο Διαρκές Δικαστήριο Διεθνούς Δικαιοσύνης της ΚτΕ (των Σερβικών Δανείων) όπου η Σερβία επικαλέστηκε τον πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο ως ανωτέρα βία  για να μην αποπληρώσει δάνεια που όφειλε στους Συμμάχους όπου δεν έγινε δεκτή από το δικαστήριο. Πολύ πρόσφατα δώδεκα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια εξέδωσαν αντιφατικές αποφάσεις γι’ αυτό το ζήτημα σχετικά με την άρνηση αποπληρωμής του δημοσίου χρέους από την Αργεντινή. Σε δύο από τις δώδεκα υποθέσεις έγινε δεκτή η επίκληση κατάστασης ανάγκης ενώ στις υπόλοιπες δέκα απερρίφθη. Η  αδυναμία ή η απροθυμία αποπληρωμής δημοσίου χρέους αποτελεί κάτι το οποίο η νομολογία δεν δίνει σε κάποιον τη στερεή βάση ως νομικό επιχείρημα.